Wat weten we al over de waarde van vrijwilligerswerk voor ouderen, de redenen dat oudere vrijwilligers afscheid nemen en de (mogelijke) effecten van de corona-crisis op de vrijwillige inzet van ouderen? De belangrijkste bevindingen zetten we hieronder op een rijtje.

Vrijwilligerswerk heeft en geeft zin

Vrijwillig actief zijn heeft positieve effecten voor ouderen, zowel als het gaat om hun sociaal-emotionele welbevinden als om hun mentale en fysieke gezondheid. Vrijwilligerswerk heeft zin en geeft zin. Ouderen de gelegenheid bieden om vrijwillig actief te worden of blijven, is daarom een cruciale opgave in een dubbel vergrijzende samenleving.

Dé oudere bestaat niet: werving, begeleiding en behoud moeten op maat

Dé oudere bestaat niet. In werving, begeleiding en behoud is het van belang om in te spelen op verscheidene en veranderende vormen van betrokkenheid, bereidheid, bekwaamheid, beschikbaarheid en bereikbaarheid. Enerzijds gaat het dan om de veranderende motivatiemix: jongere ouderen zijn in het algemeen meer op zoek naar vrijwilligerswerk dat leuk is, waar ze kunnen leren en sociale contacten kunnen opdoen, ouderen die net met pensioen zijn willen vooral van betekenis zijn en een bijdrage leveren, terwijl de groep van 75 jaar en ouder meer op zoek is naar daginvulling en behoud van sociale contacten. Anderzijds gaat het om het ontwikkelen en aanbieden van ‘lichte’ vormen van vrijwilligerswerk die vooral een beroep doen op wat ouderen nog wel kunnen zodat ouderen zo lang mogelijk maatschappelijk actief kunnen blijven.

Ouderen stoppen vanwege verminderde gezondheid en toenemende zorg

Het besluit om vrijwilliger te worden of blijven, is voor ieder mens afhankelijk van een mix van persoonlijke kenmerken, persoonlijke omstandigheden en maatschappelijke context. Bij ouderen spelen negatieve, levensveranderende gebeurtenissen vaak een grote rol bij het besluit te stoppen als vrijwilliger, vooral als het gaat om afname van de eigen gezondheid en toename van de zorg voor naasten.

De corona-crisis zorgt dat relatief veel oudere vrijwilligers gestopt zijn of erover denken

De corona-crisis heeft ertoe geleid dat met name veel oudere vrijwilligers langere tijd niet aan de slag hebben konden, mochten of wilden gaan. Daardoor is de afstand tot de organisatie waarbij zij actief waren vergroot, ondanks alle moeite die organisaties gedaan hebben om contact te houden. Relatief veel oudere vrijwilligers hebben door de crisis het besluit genomen om te stoppen met vrijwilligerswerk of ze denken erover na. Het gaat dan om percentages tussen de 8% en 15% van alle oudere vrijwilligers.

Er is zowel een (tijdelijke) afname van vrijwilligerswerk als een toename van vrijwillige inzet

Voor organisaties die met vrijwilligers werken heeft de corona-crisis een dubbel effect gehad. Enerzijds is sprake van een afname van het aantal actieve vrijwilligers, deels omdat bepaalde sectoren langere tijd (vrijwel) volledig stillagen maar ook omdat een deel van de vrijwilligers niet terugkeert nu dat wel weer mogelijk is. Anderzijds is sprake van een duidelijke toename van de vrijwillige inzet en informele hulp op terreinen waar directe ondersteuning en hulp aan slachtoffers van de pandemie nodig was. Onduidelijk is nog of en hoe deze verplaatste en nieuwe vrijwillige energie in de toekomst behouden kan blijven.

Het aantal ‘vloeibare’ vrijwilligers neemt toe

Het onderliggende patroon dat door de corona-crisis scherper dan ooit naar voren is gekomen, is dat de manier waarop mensen vrijwilligerswerk willen doen verschuift en meerdere vormen kan aannemen. Naast gehechte vrijwilligers (met een vaste functie/taak en reguliere inzet) is ook sprake van een toenemend aantal vloeibare vrijwilligers (flexibel in soort activiteit en inzet) die tijd- en plaats onafhankelijk aan de slag willen. Dat betekent dat we steeds meer toe gaan naar vrijwilligers organiseren in plaats van een vrijwilligersorganisatie.

Meer weten?

Het hele onderzoek over het behoud van oudere vrijwilligers na de corona-crisis kun je hier downloaden (pdf). De literatuur die we hebben gebruikt om dit artikel te maken, vind je hier (pdf).

Dit artikel en onderzoek zijn geschreven en uitgevoerd door Willem-Jan de Gast, Ronald Hetem en Cees van den Bos voor Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk – Programma Samen Ouder Worden

Oktober 2021