Artikel: de unieke waarde van vrijwilligerswerk valt beter te organiseren

2058 keer bekeken

Het ontwikkelprogramma Samen Ouder Worden heeft op 35 plekken in het land lokale trajecten uitgevoerd die gaan over de waarde en zingeving voor en door ouderen. Deze bibliotheek staat vol met praktijkvoorbeelden, tools, methodieken, podcasts, interviews en meer om hiermee zelf ook aan de slag te gaan.

Al deze voorbeelden zijn gebundeld in het e-book Nooit te oud om te beginnen, dat verscheen op 13 april 2023. Download het e-book hier (pdf)

De bibliotheek is daarna verder aangevuld met latere publicaties. De laatste aanwinsten zijn:
- Vrijwilligersinitiatieven als waardevolle ontmoetingsplekken;
- Lokaal samenwerken;
- Webinar Duurzaam lokaal samenwerken.

Dit artikel is het derde deel in een reeks van drie artikelen over vrijwilligerswerk door en voor ouderen, gebaseerd op het onderzoek van Laurine Blonk die aan het promoveren is op de betekenis van sociale relaties in het vrijwilligerswerk.

De unieke waarde van vrijwilligerswerk valt beter te organiseren

Vrijwilligerswerk voor ouderen wordt vaak gezien als een kans om mee te blijven doen. Maar we kunnen er ook anders naar kijken: als een ruimte waar vrijwilliger én hulpvrager kunnen spelen met rollen. Beleidsmakers en vrijwilligersorganisaties kunnen deze experimenteerruimte zodanig inrichten dat de unieke waarde van vrijwilligerswerk tot volle wasdom kan komen.

Als het gaat over vrijwilligerswerk voor ouderen, dan gaat het ook vaak over de derde en vierde levensfase. Petra van Loon, die het landelijke programma Samen Ouder Worden leidt, begrijpt dat wel. Maar ze voegt er aan toe: ‘Als we op die manier kijken, dan zijn ouderen ófwel sociaal actief en van betekenis voor anderen, ofwel kwetsbaar en hulpbehoevend. Dat beeld is te simpel.’

Schijntegenstelling

‘Het is zelfs een schijntegenstelling’, bevestigt filosoof Laurine Blonk, die binnen het programma Samen Ouder Worden onderzoek doet naar de betekenis van sociale relaties in het vrijwilligerswerk worden. ‘We moeten het onderscheid tussen veerkracht en kwetsbaarheid parkeren. Existentiële kwetsbaarheid en ontregelende ervaringen horen bij het leven, bij ouder worden. Dat verdwijnt niet op het moment dat een oudere vrijwillig actief wordt.’

Kwetsbaarheid mag er zijn

Onze samenleving is bovendien erg gericht op individuele veerkracht om periodes van ontregeling te boven te komen, voegt Van Loon toe. ‘We erkennen wel dat iemand het moeilijk kan hebben, maar we willen het liefst dat die persoon zich zo snel mogelijk herpakt. Het zou beter zijn als we de kwetsbaarheid er gewoon laten zijn, en op zoek gaan naar mogelijkheden om mensen in te sluiten. Door mensen ruimte te bieden er mee om te leren gaan.’

Collectieve veerkracht

In het verlengde daarvan bepleit Blonk meer ruimte en aandacht voor collectieve, sociale veerkracht. Vrijwilligerswerk kan dat bieden. Te midden van ontregeling kan iemand betekenisvolle activiteiten doen en verbindingen aangaan. ‘Neem Jan, die net weduwnaar is geworden en als vrijwilliger koffie gaat schenken bij ontmoetingsochtenden voor buurtgenoten.’

Spelen met rollen

Vrijwilligerswerk kan een experimenteerruimte zijn om te spelen met rollen. Blonk legt uit: ‘De ene keer beperkt Jan zich tot koffie schenken, een andere keer knoopt hij eens een praatje aan. Allebei is prima. De taak van Jan is bekend, maar met zijn rol kan hij spelen. De gasten weten wat er speelt, oordelen niet.’ De rollen kunnen ook wisselen per situatie en in de tijd. De gasten op de koffie ochtend zijn niet alleen hulpvrager, maar kunnen met hun luisterende oor ook tot steun zijn voor Jan.

Geen cijfermatige output

Door op deze manier naar vrijwilligerswerk te kijken, zie je hoe het een includerende sociale praktijk kan zijn met een unieke waarde. Beleidsmakers kunnen die waarde explicieter erkennen, stelt Van Loon. ‘Beleidsmakers op landelijk en lokaal niveau kunnen dat doen door de waarde niet enkel cijfermatig, in output, te willen vangen. Ze kunnen komen tot een maatschappelijke herwaardering voor tijd en aandacht hebben voor elkaar. Dat betekent niet louter investeren in stenen of activiteiten, maar investeren in de kwaliteit van relaties. Dáár zit de waarde in.’

Te midden van ontregeling kan iemand betekenisvolle activiteiten doen en verbindingen aangaan.

Geen match, wel waarde

Blonk onderstreept dat met het voorbeeld uit een maatjesproject. Een oudere dame had zich aangemeld, terwijl ze diep van binnen wist dat het wegens omstandigheden niet realistisch was dat ze het voor langere tijd zou kunnen doen. De coördinator voelde haarfijn aan dat deze vrouw tijd nodig had om zelf tot die conclusie te komen. ‘Kijk je hier puur cijfermatig naar, dan is er geen resultaat, want geen match’, verduidelijkt Van Loon. ‘Maar erken je de waarde van het contact tussen deze mevrouw en de coördinator, dan zie je dat dit gaat over zingeving, over een omgang vinden met de kwetsbaarheid van het leven. Dát is zinvol ouder worden.’

Zinvol leven is niet iets hoogdravends

De vrijwilligerscoördinator vervulde haar voorbeeldfunctie met verve. Die rol is van onschatbare waarde, weet Van Loon. Een coördinator kan met dit soort daden laten zien dat zinvol leven in ogenschijnlijk kleine dingen kan zitten. Hij of zij kan bovendien ook uitleggen hoe zingeving werkt: ‘We denken daarbij vaak aan iets hoogdravends, waar je met een geestelijke verzorger op reflecteert. Maar zingeving is ook alledaags, het zit bijvoorbeeld in betekenisvolle contacten. In de dingen die je meemaakt. Die ervaar je, dan bén je simpelweg.’

Creëer ruimte voor het onverwachte

Organisaties die met vrijwilligers werken kunnen hun praktijk zo organiseren dat het de kans op betekenisvolle verbindingen en activiteiten vergroot, stelt Van Loon. Leg zo min mogelijk vast in protocollen. Creëer ruimte voor het onverwachte. Stimuleer via kennismakingsgesprekken en werkoverleg dat vrijwilligers zich laten verrassen. ‘Dat mevrouw Jansen vandaag geen zin heeft om mee te gaan wandelen, betekent niet dat ze morgen ook niet mee wil. Belangrijk is ook om coördinatoren en vrijwilligers uit te nodigen om dit soort ervaringen met elkaar te delen.’

Trainingen

Ook via trainingen kunnen vrijwilligers gestimuleerd worden het werk te zien als experimenteerruimte, stelt Van Loon. Omdat vrijwilligerswerk draait om contacten die gebaseerd zijn op wederkerigheid, zouden trainingen meer moeten gaan over de relatie dan sec over de communicatie. ‘De kern is het samenspel tussen vrijwilliger en hulpvrager. De vrijwilliger is niet de wetende gever. De hulpvrager is niet de onwetende ontvanger. Dit vraagt om een bepaalde houding en gedrag. Dat kunnen vrijwilligers leren.’ Daar kunnen vrijwilligersorganisaties op investeren. Het vraagt ook dat vrijwilligersorganisaties vertrouwen en begeleiding geven aan de vrijwilligers. Zodat die ruimte krijgen om te experimenteren met hun rol.

Optimaal

Als beleidsmakers zich buiten de outputcijfers om laten overtuigen door dit soort de waardevolle ervaringen, en als vrijwilligersorganisaties ruimte creëren om te spelen met rollen, dan kan de unieke waarde van vrijwilligerswerk optimaal tot haar recht komen.

Dit artikel is het derde deel in een serie van drie artikelen over vrijwilligerswerk door en voor ouderen. In de andere artikelen is ingezoomd op:

Laurine Blonk, filosoof en kwalitatief onderzoeker aan de Universiteit voor Humanistiek, schreef ook een artikel over haar onderzoek naar de betekenis van sociale relaties in het vrijwilligerswerk. Dit artikel is  te lezen op gerontijdschrift.nl.

Voor meer informatie kun je terecht bij Laurine Blonk: L.blonk@uvh.nl.

 

 

Afbeeldingen

Bekijk ook

Partners:     Movisie

Cookie-instellingen