Ze zijn het eerste aanspreekpunt met wie de potentiële vrijwilliger in contact komt en zijn vaak ook de vertegenwoordiger voor hun organisatie naar de buitenwereld. Deze organisatieleden worden ook wel poortwachters genoemd. Maar wat is nou precies een poortwachter en waar komt het begrip vandaan? Het woord poortwachter roept in eerste instantie vaak een eenzijdige associatie in het leven – denk aan de middeleeuwse poortwachter die behoedzaam de stad bewaakt – namelijk een functie met het doel om de toegang tot een systeem te controleren en te ontzeggen. Echter, in de huidige Nederlandse samenleving worden functies en medewerkers regelmatig als poortwachter aangeduid wiens taken meer bevatten dan slechts de bovenstaande actie van controleren en ontzeggen.
Huisartsen
Een goed voorbeeld zijn de huisartsen. In het huidige zorgstelsel krijgen huisartsen een invloedrijke rol toebedeeld die cruciaal is voor het optimaal functioneren van het systeem. Het zijn de huisartsen met wie de burger als eerste in contact komt tijdens ziektegevallen en het zijn de huisartsen die bepalen wie verder zal worden verwezen naar een consultatie met een medische specialist. Op het oog komt de associatie met de middeleeuwse poortwachter duidelijk naar voren, en die klopt tot zekere mate ook. Het zijn de huisartsen die deze belangrijke taak binnen het zorgstelsel uitvoeren en zodoende zorgen dat het zorgsysteem niet wordt overbelast. Echter gaat de rol van huisartsen in hun functie als poortwachter veel verder dan het enkel al dan niet ontzeggen van toegang tot verdere consultatie met een medische specialist. Zo geven huisartsen advies over de voor- en nadelen van beschikbare behandelingsmethoden en verdere toelichting omtrent diagnostiek (Groenewegen, 2016). Zodoende is de poortwachter functie van huisartsen complexer dan op het eerste oog lijkt; niet enkel ontzeggen maar ook de patiënt zo goed mogelijk begeleiden en adviseren.
Gemeentes
Een soortgelijke functie hebben de gemeenten ook op het gebied van arbeidsparticipatie. Conform de Participatiewet beogen gemeenten om zoveel mogelijk burgers te ondersteunen om passend werk te vinden (Rijksoverheid, 2020). Deels zit hier de traditionele functie van het poortwachterschap aan verbonden, namelijk het streng beoordelen van bijstandsuitkering aanvragen en ervoor zorgen dat de toestroom tot de bijstand gecontroleerd gebeurd onder streng toezicht en met duidelijke en strikte voorwaarden. Echter, in gelijke lijn als de huisartsen, is de functie van de gemeente als poortwachter binnen de Participatiewet breder dan slechts controleren en ontzeggen. Het zo goed mogelijk ondersteunen van de burger, en in een coöperatieve relatie met de burger zoeken naar passend werk, is ook een kerntaak binnen het huidige poortwachterschap van de gemeenten (Rijksoverheid, 2020). Zodoende omvat het huidige poortwachterschap in Nederland dus meer dan enkel de traditionele taak van controleren en ontzeggen. Dit geldt bovendien ook voor de poortwachters binnen vrijwilligersorganisaties en ook hier is er sprake van zowel de traditionele rol van het poortwachterschap als het nieuwere, meer ondersteunende, aspect.
Poortwachters bij vrijwilligersorganisaties
Met betrekking tot potentiële vrijwilligers zijn poortwachters binnen de vrijwilligersorganisaties verantwoordelijk voor het selectieproces, wat zowel controlerende en uitsluitende, als zowel ondersteunende activiteiten omvat. Wat betreft de eerste categorie activiteiten, denk bijvoorbeeld aan het houden van interviews of andere selectiemethoden, zoals een ballotagecommissie, om te beslissen of de kandidaat wel een geschikte vrijwilliger is voor de organisatie. Op het oog lijkt dit merkwaardig aangezien vrijwilligersorganisaties regelmatig vanuit de praktijk aangeven dat ze altijd behoefte hebben aan meer helpende handen. Het wegsturen van enthousiaste vrijwilligers klinkt als een luxe die maar weinig vrijwilligersorganisaties zich kunnen veroorloven. Echter blijkt dat een kritische selectie- en wervingsstrategie al door menig vrijwilligersorganisatie wordt gehanteerd en dat dit een belangrijk instrument is in de handen van een poortwachter om nieuwe gezichten aan te trekken. Naast de controlerende en uitsluitende taken hebben poortwachters binnen vrijwilligersorganisaties ook steeds meer een ondersteunende functie voor potentiële vrijwilligers. Voorbeelden uit de praktijk laten zien dat deze functie zich kan uiten in de vorm van afstemmingsgesprekken met de potentiële vrijwilliger om de taken zo goed mogelijk aan te passen aan de behoeftes, capaciteiten, en beschikbaarheid van de vrijwilliger.
Het poortwachterschap binnen een vrijwilligersorganisatie is dus een cruciale functie voor het aantrekken van de juiste vrijwilligers. Echter naast de voordelen van een poortwachterfunctie zijn er ook risico’s verbonden aan het poortwachterschap voor vrijwilligersorganisaties. Hoewel het hebben van een poortwachter de onduidelijk vermindert over wie er verantwoordelijk is voor het selecteren van vrijwilligers moet rekening worden gehouden met het risico van onbedoeld subjectivisme. Hoewel poortwachters met de beste bedoelingen potentiële vrijwilligers op zo een objectief mogelijke manier proberen te beoordelen, kan het gebeuren dat er onbedoeld de voorkeur wordt gegeven aan gelijkgestemden waarmee de poortwachter zich het meest kan identificeren. De rol van de poortwachter moet dus niet worden onderschat!
Over de auteur:
Dave Plug was onderzoeksmedewerker aan de Erasmus Universiteit, Rotterdam School of Management. In 2020 behaalde hij zijn MSc International Management aan de Rotterdam School of Management met een scriptie over de perceptie van vrijwilligerswerk onder Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond.
Bronnen:
Groenewegen, P. (2016). “Huisartsen als poortwachter: Betere gezondheidszorg dan in landen met vrij toegankelijke specialisten?”. Nederlands Tijdschrift Voor Geneeskunde, NTVG. [Online]. Geraadpleegd op 1 oktober 2020: < https://www.ntvg.nl/artikelen/huisartsen-als-poortwachter>.
Rijksoverheid. (2020). “Participatiewet”. Rijksoverheid. [Online]. Geraadpleegd op 1 oktober 2020: < https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/participatiewet>.