Vrijwilligerswerkbeleid leeft bij gemeenten en zij zien zelf verbeterpunten

ProfielfotoMark Molenaar 25-11-2021 5453 keer bekeken 2 reacties

In 2021 heeft Verwonderzoek voor Vereniging NOV onderzoek gedaan naar gemeentelijk beleid rond vrijwilligerswerk. De onderzoekers concluderen dat het een levend beleidsterrein is waar politiek gezien breed waarde aan wordt gehecht. Dat maakt het echter nog geen eenvoudig onderwerp.

Download hier het volledige onderzoeksrapport ‘Het grondmotief is liefde’

Bijna één op de drie gemeenten in Nederland werkte mee aan het onderzoek. Veel beleidsmedewerkers gaven aan er mee bezig te zijn en ook graag te willen weten hoe andere gemeenten hun beleid vorm geven.  Ook zijn veel wethouders actief betrokken, met name in het enthousiasmeren en waarderen van vrijwilligers(organisaties). Dat heeft onder meer tot gevolg dat er betrekkelijke continuïteit is op het dossier, er zijn geen grote veranderingen na verkiezingen. Dit apolitieke karakter biedt ruimte voor beleidsmedewerkers om beleid vorm te geven.

Tunnelvisie

Daar zit dan ook direct de zwakte, want gemeentelijk vrijwilligerswerkbeleid beperkt zich nog teveel tot het sociaal domein, ook omdat de verantwoordelijk beleidsmedewerker veelal daarin werkzaam is. Veel gemeenten benoemen in hun vrijwilligerswerkbeleid maatschappelijke opgaven waar vrijwilligerswerk een bijdrage aan kan leveren. Vrijwel altijd betreft het hier maatschappelijke opgaven in het sociaal domein, zoals het verminderen van eenzaamheid en langer thuis wonen van ouderen. Andere opgaven, bijvoorbeeld aangaande cultuur of de leefomgeving, worden veel minder vaak genoemd.

Vijf uitdagingen

Gemeenten benoemen zelf een aantal uitdagingen waar ze mee te maken hebben. De belangrijkste zijn:

  1. Het werven/behouden van vrijwilligers (met name voor bestuursfuncties), het werven van met name jonge vrijwilligers en het weer opstarten van vrijwilligerswerk na Corona.
  2. Er is te weinig budget om goed vrijwilligerswerkbeleid te voeren. Tegelijkertijd is nog onduidelijk waar ze extra budget voor nodig hebben.
  3. Gemeenten willen vrijwilligers(organisaties) graag serieus nemen en herkennen daarbij het risico dat vrijwilligers worden ‘ingekapseld’ of ‘geïnstrumentaliseerd’. Gemeenten besteden in hun beleid onvoldoende aandacht aan dit risico op instrumentalisering.
  4. Gemeenten worstelen ook met het vrijwillige karakter van tegenprestaties en andere participatie-inspanningen in de bijstand. Is het wel wezenlijk vrijwillig? En gaat het ten koste van betaalde banen? Ook hier wordt nog te weinig aandacht aan gegeven in het beleid.
  5. Gemeenten zoeken naar manieren om goed om te gaan met bewonersparticipatie. Dit vereist soms ook een cultuuromslag waarbij de gemeente niet bang moet zijn voor initiatieven van bewoners en hier ruimte voor moeten maken. Dit lukt beter in het beheer van de openbare ruimte dan in het sociaal domein.

Belangrijk advies aan gemeenten

In hun zoektocht naar antwoorden op de vraag wat goed vrijwilligerswerkbeleid is, komen de onderzoekers tot de slotsom dat goed beleid onderkent dat vrijwilligers hun werk niet doen omdat de gemeente dat fijn vindt, maar omdat ze zelf iets goeds willen doen. Goed beleid onderkent daarmee dat het grondmotief van vrijwilligerswerk de liefde [voor een bepaald onderwerp] is. Goed beleid spant deze liefde niet voor het karretje van gemeentelijke doelstellingen. Het waardeert, faciliteert en kanaliseert deze liefde. De onderzoekers zien ook dat dit belangrijker is geworden sinds de decentralisaties en de huidige tekorten in het sociaal domein. Deze tekorten dragen namelijk het risico in zich dat gemeenten delen van hun taken ‘afwentelen’ op vrijwilligers en het vrijwilligerswerk daarmee instrumenteel maken aan gemeentelijke doelstellingen.

Vindplaatsen beleid

Er zijn vier mogelijke 'vindplaatsen' van vrijwilligerswerkbeleid. Het gaat dan om:

  1. Eén of meerdere beleidsmedewerkers in het sociaal domein
  2. De vrijwilligerscentrale of welzijnsorganisatie die vrijwilligers(organisaties) ondersteunt
  3. Beleidsmedewerkers in andere domeinen als cultuur, ruimtelijke ordening, economie, groen en sport die ook met vrijwilligers(organisaties) van doen hebben
  4. Gemeenteambtenaren die lokaal opereren - bijvoorbeeld in sociale wijkteams, stadsdelen of dorpskernen - en daar met vrijwilligers(organisaties) van doen hebben

Rol horizontale en verticale beleidssamenhang

Vrijwilligerswerkbeleid krijgt dus op verschillende plekken vorm. Samenhang is daardoor belangrijk, anders wordt de gemeente moeilijk toegankelijk voor vrijwilligers(organisaties) en wordt het beleid minder effectief. Er zijn twee soorten samenhang:

  • Horizontale samenhang is de samenhang tussen beleidsdomeinen (sociaal domein, ruimtelijke ordening, sport en cultuur).
  • Verticale samenhang is de samenhang tussen ‘centraal vrijwilligerswerkbeleid’ (zoals gevoerd vanuit sociaal domein) en ‘decentraal vrijwilligerswerkbeleid’ zoals gevoerd in wijkteams, stadsdelen of dorpskernen.

Hier ligt potentie om het vrijwilligerswerkbeleid te versterken. Het beleid kan worden verbreed door andere domeinen beter te betrekken en worden verdiept door lokaal gemeentelijk bestuur en uitvoering beter te betrekken. Betere samenhang betekent dat het voor vrijwilligers(organisaties) eenvoudiger wordt om samen te werken met de gemeente.

De rol van vrijwilligerscentrales

Vrijwel alle gemeenten hebben een instantie die vrijwilligerswerkbeleid uitvoert: een vrijwilligerscentrale. Vaak vervult een lokaal opererende welzijnsorganisatie deze functie. Gemeenten zien deze organisaties graag vaker als strategische partner. In sommige gevallen is daarvan al sprake; de vrijwilligerscentrale heeft duidelijke expertise en de relatie tussen centrale en gemeente is wederkerig. In andere gevallen liggen hier nog kansen voor centrales om op een strategischer niveau te opereren. Dit stelt echter wel eisen aan hun professionaliteit en expertise.

Download hier het volledige onderzoeksrapport ‘Het grondmotief is liefde’

Afbeelding bij artikel: Ingrid van Osch

2  reacties

Frank Hoes 29-11-21 om 13:52

Voor mijn werk voor diverse lokale stichtingen en verenigingen herken ik het beeld dat wordt geschetst in het onderzoek. Dank voor de samenvatting Mark Molenaar

Graag wil ik echter ook de bestuurlijke kant belichten: de zijde van de stichting/vereniging. Want een deel van de beschreven problematiek wordt door de besturen van die organisaties over zichzelf afgeroepen. Deze lokale verenigingen en stichtingen stellen zich namelijk te afhankelijk op van de subsidiënt. 

Zou het uitgangspunt ook kunnen zijn: een vereniging/ stichting kan prima een eigen koers varen, ondanks een subsidie-relatie?

Als het antwoord ‘ja’ is, dan vraagt dat natuurlijk wel wat op het gebied van bestuurskracht en het lange termijn beleid.

En mogelijk wordt die eigen koers varen gevoelsmatiger eenvoudiger als je organisatie financieel minder afhankelijk kunt maken van de subsidieverstrekker (lees gemeente) door te werken aan de tweede en derde geldstromen. En los te komen van de vaak primaire 80% financiering door gemeentelijke subsidie. Dat is een van de onderdelen van meer bestuurskracht en het lange termijn beleid.

Willem-Jan de Gast 26-11-21 om 10:34

Mooi dat hier een breed onderzoek naar gedaan is. De uitkomsten sluiten aan bij een kwalitatief onderzoek dat we in 2018 vanuit Movisie gedaan hebben. Ook toen zagen we dat er vooral vanuit het sociaal domein wordt gekeken, dat er nog (te) weinig ontschotting is én dat het risico op instrumentalisering groot is. Zie: Samen vooruit kijken | Movisie.  Blijkbaar is er drie jaar later nog altijd werk aan de winkel...

Een aspect dat bij ons eerdere onderzoek naar voren kwam als lastig is de vaak wankele positie van de meestal zeer betrokken en deskundige beleidsambtenaar die verantwoordelijk is voor het vrijwilligerswerkbeleid. De waarde en het belang van vrijwillige inzet worden binnen de gemeente zeker onderkend, maar als het erop aankomt, zijn veel gemeentelijke vraagstukken strategisch en financieel belangrijker.

Dit betekent dat het belangrijk is dat het veld, zo mogelijk onder aanvoering van een vrijwilligerscentrale, steeds weer breed aandacht en support voor vrijwillige inzet genereert, en de betekenis en waarde ervan laat zien voor elk mogelijk beleidsterrein. De aankomende gemeenteraadsverkiezingen bieden daar een uitgelezen kans voor.

Partners:     Movisie

Cookie-instellingen