Submenu

Oplossingen voor maatschappelijke problemen zijn er, maar gaan we het doen?

Mark Molenaar 08-02-2024 1745 keer bekeken 0 reacties

Dinsdag 6 februari was er in Pakhuis de Zwijger een avondprogramma naar aanleiding van het VPRO-programma 100 Dagen in de vergeten wijk. De sprekers gaven inzichten over wat misgaat en beter zou kunnen in de bestrijding van onder andere armoede. Zonder (veel!) vrijwilligers is dat nu onmogelijk.

Als de Voedselbank systeem wordt, met al dan niet door de overheid opgelegde maatstaven voor wie er gebruik van mag maken, dan ontstaan er underground voedselbanken. Er ontstaan initiatieven die uitsluiting tegengaan. Lector Anna Custers (HvA) kwam met dit aansprekende voorbeeld van wat mensen doen als ze een probleem zien. Linda Klee, doorgewinterd en gepassioneerd sociaal werker in de ‘vergeten wijk’, gaf aan dat veel mensen zich als vrijwilliger hadden aangemeld na het zien van de VPRO-serie. Onrecht en mensen die hulp nodig hebben, zetten mensen aan om te helpen. Korte, maar cruciale constatering van Klee was: “Zonder vrijwilligers kunnen we niks, nee, simpel zat! Het Vadercentrum heeft 185 vrijwilligers en één coördinator, da’s Bilal, mijn collega.”

Meerdere perspectieven

Nicolaas Veul was als VPRO-stagiaire in de TV-serie geraakt door de veerkracht van mensen, maar ook door hoe weinig tijd er eigenlijk is voor de professionele hulpverlening in wat er allemaal speelt aan zich vaak opstapelende problematiek. De avond gaf meer inzicht in de verschillende perspectieven die kunnen helpen aan het veranderen van het systeem. Gekeken werd vanuit de bewoners & vrijwilligers, het sociaal werk als ook gemeente en Rijksoverheid. Zo was Klee positief over de samenwerking met de gemeente Den Haag, waarmee ze meer dan eerder samen optrekt in het verbeteren van de omstandigheden, maar zag ze ook dat die samenwerking nog niet voor elk initiatief weggelegd is. Henriëtte Hulsebosch van het Kansfonds en Anna Custers zien dat gewoon geld geven, wat het Kansfonds wil doen, niet makkelijk is. Met drie gemeenten hebben zij nu afspraken dat mensen niet gekort worden als ze geld van Kansfonds krijgen.

Systeemschulden voorkomen

Jerzy Soetekouw, directeur bij Humanitas en voormalig wethouder Armoedebeleid in Almere, laat zien dat de slag om schulden te voorkomen en niet te verergeren nog niet geslagen is. Zo laat hij zien dat het Centraal Justitieel Incassobureau de kosten voor het niet betalen van boetes sky high laat oplopen. (Humanitas is een petitie gestart: Stop de schuldenindustrie.) Ook weet hij dat de potjes om mensen in armoede tegemoet te komen niet door die mensen gevonden worden of dat het niet doenlijk is om er aanspraak op te maken. En dat als dat wel het geval zou zijn, gemeenten dit helemaal niet kunnen betalen, dus gemeenten hebben eigenlijk er belang bij als het niet bij de mensen terecht komt. Anna Custers laat zien dat een gemeente als Amsterdam al 27 potjes heeft. Dat maakt het gebruik maken ervan niet makkelijk. Ook liet zij liet dat gezinnen met problemen in een zelfde situatie in de ene gemeente soms € 300,- per maand meer aan bijdragen krijgen dan in een andere gemeente. Het maakt dus heel veel uit waar je woont in de mate waarin mensen financieel geholpen worden.

Social design met beleidsmakers

Social designer Maarten Somers betoogde dat, in de zoektocht naar het echte oplossingen, het enorm veel helpt als beleidsambtenaren zelf meedoen in “de leefwereld, de echte wereld”. Somers had in een van zijn trajecten een soort maatschappelijke stage voor ambtenaren georganiseerd. Ook Joost van Alkemade vindt het stageidee een goed idee: “We zijn vanuit Vereniging NOV ook al een tijd bezig om te proberen dat elke ambtenaar bij het ministerie een periode vrijwilligerswerk doet, zoals heel veel bedrijven dat in toenemende mate doen. Dat is voor de overheid, die toch vaak op afstand van de burger is gaan staan, ook een win-win.”

Bezuinigen op niet-wettelijke taken

Soetekouw en Van Alkemade constateren gezamenlijk dat zowel formele zorg als overheid kijken waar ze kunnen bezuinigen op de zorg en vanuit dat motief naar de inzet van bewoners en mantelzorgers kijken. Daar komt bovenop dat de zorg vanuit vrijwilligers als niet-wettelijke taak van de gemeente dan ook nog een plek is waar makkelijk de bezuinigingsklappen vallen, terwijl juist ook daar de investering nodig is. Soetekouw: “Dit vraagt om lef vanuit de overheid en herwaardering van informele zorgers (waaronder vrijwilligers red.).” Van Alkemade benadrukt dat mensen ondanks dit soort bewegingen, mensen toch zelf het heft in handen neemt. “Soms zie ik dat de overheid het vrijwilligerswerk gebruikt als motief om zo te bezuinigen op de beroepszorg. Dat is de verkeerde weg. We hebben formele zorg en informele zorg naast elkaar nodig.”

De kennis om te veranderen is er?

Van Alkemade: “De manier waarop we met schulden, huisuitzetting of andere zaken omgaan, dat kost ons als samenleving heel veel meer, dan dat je aan het begin de schuld of de huurachterstand vergoed en de mensen de ruimte geeft om ergens te blijven wonen en de kinderen naar de zelfde school kunnen blijven gaan. Voorbeelden laten overduidelijk zien dat het zo verkeerd werkt en wat is er dan toch dat dit zo door blijft gaan als het gaat? De neo-liberale gedachte dat het de schuld van mensen zelf is en dat ze de zelfredzaamheid moeten hebben om het zelf op te lossen, is klaarblijkelijk zo hardnekkig.” Soetekouw: “Iedere gesprekspartner die ik tref, of dat nou op gemeentelijk of ministerieel niveau is, vanuit de ambtenarij of de politiek, is het in essentie eens met dit pleidooi. We hebben zulke kolossen van systemen en wet- en regelgeving neergezet, dat het lastig is om de eerste stap te zetten dit in verandering te brengen. Dat vergt leiderschap en moed.”

Hulsebosch: “Met ons gewoon geld geven initiatief kwamen er twintig gemeenten die ook wilden meedoen. Dat is voor ons te veel, maar we gaan wel kijken wat we wel kunnen doen. De wil is er wel.”

Ontbrekend element

Waar de avond in Pakhuis De Zwijger nog geen antwoord op gaf, is wat er zou kunnen gebeuren met vrijwillige energie als die niet in de achterkant van problemen als armoede, schuld en bestaanszekerheid hoeft te worden gestoken? Wat kunnen mensen nog meer vrijwillig voor elkaar betekenen? Wat kunnen we nog meer aanpakken? Dit kwam op een andere manier nog pakkend terug in een vraag uit het publiek: “Ik zie dat vrijwilligers meer en meer mantelzorgtaken krijgen en dus geen vrijwilligerswerk kunnen doen.” Van Alkemade: “Van de overheid moeten we alles. Meer werken, meer mantelzorgen, meer vrijwilligerswerk doen. Dat is onmogelijk. En als je dan de zorg voor je naaste op je moet nemen, dan is de keuze snel gemaakt.”

Kijk het terug

Tijdens de avond kwamen, onder leiding van moderator Sjoerd van der Steen, nog veel meer aspecten aan de orde, waaronder ook heel duidelijk de moeilijke positie waarin het sociaal werk verkeert. Kijk hier de hele bijeenkomst terug: