Eerste bedrijf: nine eleven bestempelt non-profits als onveilig
In de nasleep van 9/11 worden er allerlei maatregelen genomen omdat non-profitorganisaties kunnen worden gebruikt om vandaaruit terrorisme te financieren. Alle (!) non-profitorganisaties, waaronder dus ook dorpshuizen, stichtingen en verenigingen zijn plots risicovol voor financiële instellingen zoals banken. Deze financiële instellingen zijn aangewezen om de risico's in te schatten.
Tweede bedrijf: 'geheimzinnige' internationale organisatie tikt Nederland op de vingers
De Financial Action Task Force (FATF) is de instantie die de richtlijn (voor de liefhebber: Recommendation 8 FATF Best practise Non-Profits) uitgevaardigd heeft om een hele sector als risicovol te beschouwen. In 2011 tikt de FATF - de wereldwijde waakhond voor witwassen en terrorismefinanciering - Nederland op de vingers. Nederland doet niet genoeg. En als de FATF het zegt, dan moet er iets gebeuren, want anders is er economische (reputatie)schade. De banken haasten zich om iets te doen tegen mogelijk witwassen en vormen van terrorismefinanciering. Uitgebreide vragenlijsten worden opgesteld en als de klant onvoldoende meewerkt, volgt een exitstrategie. Lees: verenigingen en stichtingen die zich afvragen of dit allemaal nodig is, die zich afvragen of dit eigenlijk wel mag of de vragenlijst niet of niet volledig invullen zijn de klos. Zij zijn te risicovol voor de bank en hen wordt de wacht aangezegd. 'Of', stelt de journalist van Argos de retorische vraag, 'zijn er soms andere motieven?' Wantrouwen heerst, een omgekeerde bewijslast geldt (een vereniging of stichting moet maar aantonen geen terroristen te financieren) en de maatschappelijke schade is enorm.
Derde bedrijf: FATF ziet fouten in, maar Nederland kent geen weg terug
Dan is het 2016 en de FATF besluit dat Recommendation 8 ('alle non-profits zijn verdacht') te kort door de bocht is, trekt de aanbeveling in en adviseert voortaan risicogebaseerd te werken. Te laat, banken hebben zich inmiddels massaal gestort op het voldoen aan de eerdere richtlijn. Intussen zijn er signalen uit het werkveld dat banken niet alleen noodzakelijke gegevens uitvragen, maar graag ook nog meer willen weten dan strikt nodig is. In het kader van 'de klant kennen', worden er naar verenigingen en stichtingen brieven gestuurd met een toon die er niet om liegt. Denk niet dat je als vereniging of stichting hieraan kunt ontsnappen. Je hebt immers een betaalrekening nodig, hoewel sommigen er toe overgaan om weer met contant geld te gaan werken of geldstromen via privérekeningen te laten lopen.
De Nederlandse Vereniging van Banken brengt in 2023 een aanbeveling uit waarin financiële instellingen wordt geadviseerd om hun beleid en processen aan te passen. Non-profits zijn niet zonder meer verdacht. Voor veel stichtingen en verenigingen is het te laat; sinds 2016 mag de FATF dan al positief nieuws hebben gebracht, de banken hebben tot aan 2023 weinig gedaan om hun beleid aan te passen. In deze mondiale beslisbomen, tankers van financiële instellingen en one size fits all-maatregelen doen sommige pinautomaten het niet meer. De kleine stichtingen en verenigingen die terrorisme alleen van het journaal kennen, zijn slachtoffer geworden van regelgeving waar ze in de verste verte geen invloed op hebben of hebben gehad. Zij kunnen niet op alle vragen beantwoorden die de bank hen stelt en het is einde verhaal voor de financiële dienstverlening.
Oplossingen?
De Nederlandse Vereniging van Banken heeft, samen met de Non-Profitsector, een sectorstandaard opgesteld waarmee banken grote delen van deze sector ongemoeid zouden kunnen laten. Vereniging NOV, Goede Doelen Nederland, Partin, FIN (Fondsen in Nederland), Wo=Men (Women equals men), HSC (Human security Collective), CIO (Interkerkelijk Contact in Overheidszaken) en CBF hebben in de zomer van 2024 onderzoek gedaan naar de implementatie van deze standaard.
Uitkomst onderzoek
Aan het onderzoek hebben 1.046 organisaties meegedaan (65% daarvan stichtingen, 31% verenigingen en 4% overig). 52% van de respondenten geeft aan in de afgelopen 3 jaar problemen met betrekking tot de bankrekening en/of transacties te hebben ondervonden. 26% van de respondenten geeft aan dat er regelmatig of constant problemen worden ondervonden.
Meest voorkomende problemen
- Drastische stijging bankkosten 53%
- Aanvullende informatieverzoeken 39%
- Drastische stijging administratieve vereisten 28%
- Moeilijkheden bij openen of weigering van een bankrekening 26%
- Sluiting van een rekening 10%
- Restricties of problemen bij het doen van buitenlandse betalingen 10%
Als er sprake is van moeilijkheden bij het openen of weigeren van een bankrekening kijken organisaties naar alternatieven zoals het gebruik van een privérekening of werken met contante betalingen. Daarnaast weten we uit het veld dat initiatieven stranden op het niet kunnen openen van een rekening. Mensen die actie wilden ondernemen voor iets maatschappelijks zijn er daarom mee opgehouden.
Wat moeten banken doen?
De communicatie van banken richting (potentiële) klanten moet worden verbeterd. Aan de ‘voorkant’, organisaties moeten weten wat het aannamebeleid is van een bank, en gedurende de klantrelatie moeten klanten beter worden geïnformeerd. Van de organisaties die problemen ervaren geeft 51% van de respondenten aan dat de bank geen reden opgeeft.
Banken moeten investeren in het beter leren kennen van de sector en het vergroten van de kennis hierover bij hun medewerkers. De sector draagt hier graag aan bij, zeker nu veel bankfilialen zijn gesloten en persoonlijk contact met klanten moeilijker is geworden. Maatschappelijke organisaties hebben een heel ander karakter dan commerciële organisaties. Daarom is het belangrijk dat compliance medewerkers zich verdiepen in hoe maatschappelijke organisaties werken, hun fondsen werven, hun activiteiten financieren en georganiseerd zijn.